İran hər gün dünya neft tədarükünün beşdə birinin daşındığı mühüm dəniz ticarət yolunu bağlamaq qərarına gələ bilər.
İsrailin Qəzzada və İranda davam edən hücumları fonunda ABŞ prezidenti Donald Trampın İranın üç nüvə obyektini bombalamaq barədə görünməmiş qərarı Yaxın Şərqdə regional münaqişə qorxusunu artırıb.
Həftə sonu Birləşmiş Ştatlar ordusu 1979-cu ildə İslam İnqilabının qərbyönlü Məhəmməd Rza Pəhləvini devirməsindən sonra İrana qarşı ilk məlum zərbələrini həyata keçirib.
İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi bazar günü Türkiyənin İstanbul şəhərində İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) iclasında çıxışı zamanı deyib ki, ABŞ İranın nüvə obyektlərinə hücum etməklə “çox böyük qırmızı xətti” keçib.
İranın cavab verə biləcəyi yollardan biri, dünya neft tədarükünün beşdə birinin – təxminən 20 milyon barelin – və onun maye qazının böyük hissəsinin hər gün daşındığı mühüm ticarət yolu olan Hörmüz boğazını bağlamaqdır. Bu, enerji qiymətlərinin artmasına səbəb olacaq.
Bəs, biz bu strateji keçid haqqında nə bilirik və İran ABŞ ilə İsrailin təcavüzünə cavab olaraq onun qarşısını kəsə bilərmi?
Hörmüz boğazı bir tərəfdən Oman və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, digər tərəfdən isə İranla əhatə olunub, Fars körfəzini Oman körfəzi və ondan kənarda Ərəbistan dənizi ilə birləşdirir.
O, ən dar nöqtəsində 33 km (21 mil) enindədir, gəmiçilik zolağı hər iki istiqamətdə cəmi 3 km (2 mil) enindədir və bu, onu hücuma qarşı həssas edir.
İsrail iyunun 13-də İranın hər yerində qəfil hücumlar dalğasına başladıqdan sonra enerji tacirləri boğazdan neft və qaz axınının kəsiləcəyindən ehtiyat edərək, yüksək hazırlıq vəziyyətində olublar.
ABŞ və İsrail İranın enerji infrastrukturunun əsas hissələrini hədəfə alsalar da, indiyədək regionda dəniz fəaliyyətinə birbaşa maneə olmayıb.
2023-cü ilin aprelində İran qoşunları Oman körfəzində Chevron tərəfindən icarəyə götürülmüş "Advantage Sweet" xam neft tankerini ələ keçirdilər. Gəmi bir ildən çox müddət saxlanıldıqdan sonra buraxıldı.
Bu, qlobal iqtisadiyyat üçün nə deməkdir?
ABŞ dövlət katibi Marko Rubio Vaşinqtonun İranın nüvə obyektlərinə zərbələr endirməsindən sonra bazar günü Çini İranı Hörmüz boğazını bağlamamağa təşviq etməyə çağırıb.
Fox News-a danışan Rubio dedi: "Əgər onlar bunu edərlərsə , boğazı bağlayarlarsa onlar üçün bu iqtisadi intihardır. Biz seçimlərimizi saxlayırıq, lakin digər ölkələr də buna baxmalıdır. Bu, digər ölkələrin iqtisadiyyatına bizimkindən daha pis zərər verər".
Başlanğıc üçün, Hörmüzün bağlanması İsrailin hücumunu çox tənqid edən Körfəz ərəb dövlətlərini öz kommersiya maraqlarını qorumaq üçün müharibəyə cəlb etmək riski daşıyır. Boğazın bağlanması Çinə də zərbə vuracaq. Dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Çin İranın beynəlxalq sanksiyalara məruz qalan neft ixracının demək olar ki, 90 faizini (gündə təxminən 1,6 milyon barel) alır.
Hörmüz boğazının blokadası neftin qiymətini bir barel üçün 100 dollardan yuxarı qaldıra bilər. Bu, istehsalın maya dəyərini yüksəldəcək və nəticədə istehlak qiymətlərinə təsir edəcək – xüsusilə qida, geyim və kimyəvi maddələr kimi enerji tutumlu mallar üçün.
Münaqişə davam edərsə, dünya üzrə neft idxal edən ölkələr daha yüksək inflyasiya və daha yavaş iqtisadi artım yaşaya bilər ki, bu da mərkəzi bankları gələcək faiz endirimlərinin vaxtını geri çəkməyə vadar edə bilər. Lakin tarix göstərir ki, qlobal neft tədarükündəki ciddi fasilələr qısamüddətli olur. Rusiyanın 2022-ci ilin fevralında Ukraynanı işğal etməsi neft qiymətlərində kəskin artıma səbəb oldu və bir barel üçün 130 dollar oldu, lakin qiymətlər avqustun ortalarında işğaldan əvvəlki 95 dollar səviyyəsinə qayıtdı.
Neft qiymətlərindəki bu sıçrayışların nisbətən tez geri qaytarılması əsasən o dövrdə mövcud olan qlobal ehtiyat istehsal gücü və neftin qiymətinin sürətli artımının tələbi cilovlaması ilə bağlı idi.
İran keçmişdə Hörmüz boğazını bağlamaqla hədələsə də, heç vaxt bu təhdidi yerinə yetirməyib. İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurası boğazın bağlanması ilə bağlı yekun qərarı verməlidir.
Bununla belə, parlament bununla bağlı qanun layihəsini ratifikasiya etmədiyi üçün boğazın bağlanması ilə bağlı qərar hələ yekun deyil. Əvəzində İran mediası parlamentin Milli Təhlükəsizlik Komissiyasının üzvü Esmail Kosariyə istinadən deyib: “Hələlik parlament Hörmüz boğazını bağlamalı olduğumuz qənaətinə gəlib, lakin bununla bağlı son qərar Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının məsuliyyətidir”.
Tehranın su yolunu bağlayacağı ilə bağlı suala xarici işlər naziri Əraqçi bazar günü sualdan yayınaraq belə cavab verib: “İran üçün müxtəlif seçimlər mövcuddur”.
İranın ali dini lideri Ayətullah Əli Xamenei ABŞ-ın zərbələrindən sonra ilk şərhində İsrailin “ciddi səhv” etdiyini və “cəzalandırılmalı” olduğunu deyib, lakin nə Vaşinqtona, nə də Hörmüz boğazına konkret istinad etməyib.
Ölkənin ordusu və ya paramiliter İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) də keçmişdə bir neçə dəfə istifadə etdikləri üsulla Körfəzdəki gəmilərə zərbələr endirməyə və ya ələ keçirməyə cəhd edə bilər.
Məğrur,
Sitat.info